“Elke persoon heeft recht op maatschappelijke dienstverlening. Deze heeft tot doel eenieder in de mogelijkheid te stellen een leven te leiden dat beantwoordt aan de menselijke waardigheid.” Artikel 1 van de organieke wet op de OCMW's geeft de essentie weer van de maatschappelijke en menselijke rol die hen werd toegekend.
In situaties van kwetsbaarheid en armoede, wanneer het onmogelijk wordt om in zijn basisbehoeften te voorzien (huur, gas, elektriciteit, voeding, gezondheid), is er een openbare instelling die erop toeziet dat iedereen de middelen heeft om waardig te leven.
De bekendste opdracht van het OCMW is de toekenning van een sociale uitkering: het leefloon, een financiële hulp die mensen moet toelaten in hun basisbehoeften te voorzien. Het leefloon wordt toegekend na een sociaal onderzoek waarbij wordt nagegaan of aan de toekenningsvoorwaarden is voldaan. Die opdracht van de OCMW’s is levensnoodzakelijk, uit alle studies blijkt dat de toegekende uitkering niet volstaat om van te leven. Daarom kan bijkomende steun worden toegekend. De hulp van het OCMW kan palliatief, curatief of preventief zijn. Ze kan materieel, sociaal, medisch, medisch-sociaal of psychologisch zijn.
De tussenkomst van het OCMW is essentieel voor veel inwoners, maar het OCMW doet veel meer dan uitkeringen toekennen. De werking van het OCMW van Schaarbeek staat in het teken van vier belangrijke waarden: Vriendelijkheid, Respect, Rechtvaardigheid en Innovatie. Ze krijgt concreet vorm door de wil om een vriendelijke en professionele begeleiding te bieden die iedereen in staat stelt om over een basis aan bestaansmiddelen te beschikken, weer voldoende zelfvertrouwen te krijgen en een zinvol leven op te bouwen, via werk, vrijwilligerswerk bij een vereniging of een maatschappelijk, artistiek of cultureel project. We leggen geen project op maar bouwen het samen op met de betrokkene, afhankelijk van zijn mogelijkheden, vaardigheden en aspiraties.